Op 22 augustus werd de “Data Rush” expositie van de Nooderlicht Internationale Fotomanifestatie 2015. Jaap-Henk Hoepman gaf daarbij de volgende toespraak.

Goedenmiddag dames en heren,

Mijn naam is Jaap-Henk Hoepman. Ik ben wetenschappelijk directeur van het Privacy & Identity Lab, en Universitair Hoofddocent aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ik doe wetenschappelijk onderzoek naar de bescherming van uw en mijn privacy.

First I would like to welcome the photographers and artists that are present here and take part in either the Data Rush programme, the When Art Meets Science programme, the Pulse programme and the Making Onself programme. People like (korte lijst aanwezige kunstenaars).

Beste (korte lijst aanwezige personen). En alle anderen die ik hier niet heb opgenoemd: mede namens alle medewerkers van Noorderlicht wil ik u van harte welkom heten bij de opening van de Noorderlicht Internationale Fotomanifestatie 2015. We wisten dat u zou komen. Dat is geen verassing: immers RSVP. Maar wij zijn niet de enigen. KPN, T-mobile, Vodafone: ook zij weten dat u hier bent. Dat moet wel, want anders bent u niet bereikbaar op uw smartphone. Over smartphones gesproken. Als U een Android gebruiker bent, dan weet Google ook dat u hier bent. En als u een Apple fanboy bent, dan weet Apple dat ook. En Buienradar, Nu.nl, etc. De lijst is eindeloos.

De digitale goudkoorts, de “Data Rush”, heeft ons geleid naar een wereld van ongekende mogelijkheden. Maar ook naar een wereld waarin u niet de klant bent, maar het product dat verkocht wordt. Het kan u niet verbazen, nee het mag u niet verbazen: “There is no such thing as a free lunch”. Een kunstenaar als Jennifer Morone, te zien in de expositie, voert dat idee door tot in het extreme door zichzelf te verkopen via haar bedrijf Jennifer Lyn Morone Inc.

De smartphone is een fantastisch apparaat, waar weinigen van ons meer zonder zouden kunnen. Maar het is ook een surveillance middel waar de Stasi zijn vingers bij af zou hebben gelikt. En ook nu gebruiken landen als Egypte, en Turkije het Internet om hun burgers in de gaten te houden en te onderdrukken.

Mensen zijn sociale wezens. Het is dus geen wonder dat sociale netwerken zoals Twitter en Facebook wereldwijd miljarden gebruikers hebben. Ik ben het niet eens met mensen die zeggen dat ‘de jeugd’ (nou ja , jeugd: Twitter gebruikers zijn op zijn minst thirty-somethings) zelf zijn privacy verkwanselt door op Facebook te zitten. Dat doet Facebook toch echt zelf. Door te pretenderen een veilige omgeving voor intieme communicatie aan te bieden, maar ondertussen wel met al die conversaties mee te luisteren, op te slaan en te analyseren. Daarin gaan ze ver: zelfs de status updates die je begint te typen maar uiteindelijk niet verstuurd, worden geanalyseerd.

Facebook is een keukentafel. De tafel waar alle intieme gesprekken gevoerd worden. Maar dan wel een keukentafel uit een James Bond film: volgestopt met microfoontjes en cameraatjes. Joyce Overheul reflecteert met haar boek “De Drie maanden uit het leven van Rogier” op deze situatie.

Als het goed is vertel ik u niets nieuws. Zo langzamerhand weten jullie dit allemaal wel. Maar toch gebruiken we onze smartphone, zit u of Facebook. Toch trekken wij hieruit geen conclusies. We halen onze schouders op en gaan door met de routine van de dag. Sommigen van u hebben misschien gekeken naar alternatieven. Maar die zijn er in feite niet. De enige echte oplossing is een hutje op de hei, zonder Internet. Niet te boeken via AirBnB. Digitale zelfmoord dus.

Begrijp me goed. Ik ben niet tegen technologie. Integendeel. Ik ben zelf computer wetenschapper. Ik ben dol op het Internet en moet er persoonlijk niet meer aan denken dat ik, bij het indienen van een wetenschappelijk artikel 1 dag voor de deadline, 50 tot 100 gulden (jawel!) moet betalen aan FedEx om te zorgen dat de in tienvoud uitgeprinte stapel artikelen nog op tijd bij de programma commissie bezorgd wordt.

Ik ben wel tegen slecht ontworpen technologie. Technologie die informatie lekt: MAC adressen van draadloze netwerken, zelfs als je er niet mee verbonden bent. Technologie die moedwillig zoveel mogelijk informatie over burgers verzameld. Technologie die mensen exploiteert in plaats van ondersteund. Technologie waar niet de mens centraal staat. Onmenselijke technologie, in feite.

Vaak worden privacy en veiligheid als elkaars vijanden gezien. En in onze huidige risicomijdende samenleving, delft privacy dus het onderspit. Dat onderscheid tussen privacy en veiligheid is in mijn ogen echter een valse tegenstelling. Een retorische truuk.

Veiligheid en privacy zijn beide een fundamenteel mensenrecht. En zouden beide daarom door de samenleving beschermd moeten worden. En daar moeten wij, u en ik, ons sterk voor maken.

Twee jaar geleden zijn Gea Smidt -kunstenaar- en ik –wetenschapper- begonnen om wetenschap en kunst aan elkaar te verbinden, daaruit is When Art Meets Science ontstaan. Wij zijn geloof ik één van de veroorzakers van het feit dat het thema van Noorderlicht dit jaar “Data Rush” is. En we zijn erg blij dat Noorderlicht ons de mogelijkheid heeft geboden om binnen deze expositie kunst en wetenschap op dit thema bij elkaar te brengen.

Ons doel is om mensen niet alleen bewust te maken, maar ook aan te zetten tot verandering. Dat doen wij, dat doet Noorderlicht door middel van deze expositie. Daarnaast organiseren wij nog een drietal zondagmiddag lezingen, en morgenmiddag een debat tussen kunstenaars en wetenschappers. U bent ook daar van harte welkom.
Ik hoop dat ik u enthousiast heb gemaakt voor het thema, de expositie, lezingen en het debat, en u heb doordrongen van het feit dat het ook anders kan.

Dan geef ik nu graag het woord aan Auke Hulst, tegenwoordig schrijver en muzikant. Auke is oud tekstschrijver van Noorderlicht, en naar ik hoor wordt hij nog steeds node gemist! Hij zal samen met zijn band “De Meisjes” officieel de Noorderlicht Internationale Fotomanifestatie openen.